سبوح شهلایی*
مسائل ناراحت‌کننده پیش آمده در کشور ما و ظهور موج سیاه تجاوز به حریم خصوصی و زندگی شخصی افراد که همه افراد جامعه را متأثر کرده، بهانه‌ای شد تا خلأ قانونی موجود در کشور را در تطابق با جامعه بین‌الملل و سیستم‌های حقوقی دیگر بررسی کنیم.

داشتن حریم خصوصی، یکی از حقوق اساسی بشر و مرتبط با حفظ مقام انسان و دیگر ارزش‌هایی است که کرامت انسانی ما برای ما به ارمغان می‌‌آورد. بر پایه این حق، یک شخص یا گروه می‌تواند مسائل شخصی زندگی خود را خارج از محدوده دسترسی دیگران نگه داشته و یا مسائل اطلاعاتی مربوط به خود را کنترل کند. این حق به ویژه در مورد اشخاص مشهور جامعه، جنبه مهم‌تری پیدا می کند. در کتاب مقدس بارها بر این حق تأکید شده است و یهودیان نیز این مفهوم را پذیرفته‌اند. در قوانین یونان باستان و چین قدیم نیز این مفهوم وجود دارد.

در سال 1789 این حق به طور رسمی برای نخستین بار در اعلامیه جهانی حقوق بشر فرانسه و ماده 12 آن مورد تأیید و تأکید قرار گرفت که بر پایه آن: «احدی نباید در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه یا مکاتبات خود، مورد مداخله‌های خودسرانه واقع شده و شرافت و اسم و رسمش، مورد حمله قرار گیرد. هر کس حق دارد در برابر این‌گونه مداخله‌ها و حملات، مورد حمایت قانون قرار گیرد».

این حق به طور ضمنی در ماده سه این اعلامیه نیز مورد تأکید قرار گرفته  است. در این ماده همچنین، حق امنیت شخصی که در تفسیری موسع، می‌توان آن را به حفظ حریم خصوصی سرایت داد، مورد تأکید قرار گرفته، چراکه امنیت دارای جوانب اجتماعی، جسمی، روانی و ... است و در بسیاری موارد، نبود امنیت روانی برای یک شخص در چهارچوب زندگی شخصی، موجب پدید آمدن آسیب‌های روحی شدید و به دنبال‌ آن، در موارد حاد، روی آوردن به آسیب‌های جسمی و متأسفانه، در مواردی از دست دادن جان شخص می‌شود.

اهمیت «امنیت شخصی» در ماده سه اعلامیه حقوق بشر، زمانی روشن‌تر می‌شود که متوجه باشیم این حق، در کنار حق زندگی به عنوان با ارزش‌ترین حق انسانی آورده شده که مهر تأییدی بر اهمیت فوق‌العاده آن است.

با گسترش حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، در سال 1945، اعلامیه حقوق بشر فرانسه از سوی مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد و به دنبال آن، در عهدنامه‌هایی مانند میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب 1966، عهدنامه اروپایی حقوق بشر مصوب 1959 و معاهده حقوق بشر اسلامی مصوب 1990 و بسیاری معاهدات دیگر بین‌المللی، مورد تأیید و تأکید قرار گرفت.

حق حفظ حریم خصوصی افراد در برابر دولت، اشخاص حقوقی و حقیقی، جزیی از قوانین بسیاری از کشورهاست که در مواردی، به قانون اساسی نیز راه یافته است. البته برخی قوانین نیز هستند که در مواردی، این حق را محدود می‌کند. برای مثال؛ قوانین مالیاتی که نیازمند به دست آوردن اطلاعات از درآمدهای مردم است.

در بسیاری از کشورها، حق حفظ حریم خصوصی در تقابل با حق آزادی بیان قرار گرفته و حق دوم تا جایی گسترش می‌یابد که موجب لطمه زدن به حقوق اشخاص دیگر نشود. در اسلام نیز این حق تا جایی گسترش می‌یابد که بنا بر قاعده «لا ضرر»، باعث آسیب رساندن به حقوق شخصی دیگران نشود.

در بسیاری موارد، حفظ اطلاعات و مسائل شخصی و تلاش برای خودداری از افشای آن به خاطر جلوگیری از لکه‌دار شدن آبروی شخص (مثلا داشتن روابط همجنس‌گرایانه) و یا فرار از قانون (مانند مجرمانی که برای جلوگیری از دستگیر شدن، اطلاعات شخصی خود را فاش نمی‌کنند) است. یکی از موارد شایع تجاوز به حریم خصوصی در سراسر جهان، انتشار تصاویر برهنه یک نفر مثلاً در حال استفاده از دستشویی و یا داشتن روابط جنسی است. اطلاعاتی مانند حساب بانکی و شماره امنیت ملی در آمریکا نیزاغلب می‌تواند علیه صاحب آن مورد سوءاستفاده قرار گیرد و برای مثال؛ برای کلاهبرداری از آنها استفاده شود. گاه نیز افشای اطلاعات، داوطلبانه است که در ازای دریافت امتیازاتی مانند داشتن یک ایمیل، یا مقاصد تبلیغاتی دیگر و برنده شدن در یک جایزه توسط خود فرد فاش شده و مشکل زمانی ایجاد می‌شود که این اطلاعات داوطلبانه  بعدها مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد.

حفظ حریم شخصی افراد، انواع گوناگونی دارد؛ از جمله حریم شخصی سیاسی، پزشکی و اینترنتی که بحث در این باره زیاد است و در ظرفیت این نوشتار نیست، ولی در گستردگی این پدیده، همین بس که حریم شخصی ژنتیک نیز چندی است که ایجاد شده و در موارد متعددی در سراسر جهان افشای اطلاعات مربوط به مشکلات ژنتیک یک شخص، باعث از دست دادن شغل، بیمه درمان، بیمه عمر و یا ... مربوط به شخص شده و البته موضعگیری کشورها نیز در جهت مجرمانه خواندن افشای اطلاعات ژنتیک یک شخص است.

در این زمینه، توجه به تلاش دولت‌ها برای نفوذ به حریم شخصی افراد در جهت مبارزه با جرایم و به ویژه در سال‌های اخیر برای مبارزه با تروریسم، یکی از جوانب اصلی است.

در بسیاری موارد، انتشار اطلاعات شخصی یک نفر در اینترنت، باعث ایجاد سروصداهای زیادی در بسیاری از کشورها شده که مقامات دولتی با پیگیری موضوع، شخص مربوطه را یافته و جرایم سنگینی نیز به خاطر تجاوز به حریم خصوصی افراد بر او اعمال کرده‌اند.

برای مثال؛ یک شرکت آمریکایی پس از پخش فیلمی 20 دقیقه‌ای از روابط جنسی نامشروع «پاریس هیلتون» ستاره آمریکایی با شکایت سی میلیون دلاری وی و مجله «Hello» نیز پس از انتشار تصاویری از مراسم عروسی «کاترین زتاجونز» و «مایکل داگلاس» با شکایت 75/3 میلیون دلاری این افراد در دادگاهی در اسپانیا روبه‌رو شد. «نائومی کمپل» از مدل‌های معروف نیز پس از انتشار عکسی از او در روزنامه «مایرور» در مجلسی مربوط به استعمال مواد مخدر، شکایتی 5000 دلاری علیه این روزنامه تنظیم کرد.

«رابرت ردفورد» نیز که یک بار فیلم روابط جنسی او با همسرش منتشر شده بود، خسارت زیادی را از منتشرکننده آن گرفت و هنوز هم خود را تحت فشار روحی ناشی از این عمل می‌داند. «برینتی اسپیرز»، خواننده آمریکایی هم پس از آن ‌که چند بار با این مسئله در زمینه‌های گوناگون روبه‌رو شد و خسارات زیادی گرفت، در جدیدترین مورد آن، به خاطر انتشار عکس‌‌های مربوط به تعطیلات خانوادگی خود، شکایتی بیست میلیون دلاری تنظیم کرد.

در یک مورد نیز انتشار تصاویر دختران ایرانی مقیم خارج در آمریکای شمالی با پیگیری جدی موضوع از سوی FBI منجر به شناسایی و دستگیری شخص مورد نظر در هند شد.
خلاصه آن که شدت این اعمال در کشورهای آمریکایی و اروپایی نیز به اندازه‌ای رسید که ستارگان این کشورها در بیشتر مهمانی‌ها و مراسم خود، از آوردن موبایل‌های دوربین‌دار و تجهیزات دیگر ضبط تصویر و صدا توسط مهمانان به شدت جلوگیری می‌کردند؛ امری که چندی است در کشور خودمان نیز در مجالس رسمی و غیررسمی دیده می‌شود.

در موارد متعدد دیگری نیز این شکایت برای افراد مشهور جهان در مورد استعمال مواد مخدر، روابط جنسی، مسائل مربوط به ازدواج، فرزندان و یا دیگر اعضای خانواده، باعث دریافت خسارت‌های فراوانی شده است که در این زمینه، توجه به جریمه‌ها و مجازات‌های بسیار سنگین دادگاه‌ها و سیستم‌های حقوقی (در مثال‌های بالا خسارت‌های چندین میلیون دلاری) جالب توجه است که ایین مطلب در کشور ما یکی از خلأهای مهم است.

روزنامه لس آنجلس تایمز در 3 نوامبر خبری را در مورد دستگیری یک مجرم جنسی منتشر کرد.این مجرم که در تورنتو کانادا تصاویر خود را در حال تجاوز به عنف به یک دختر جوان از اینترنت به طور مستقیم پخش می کرد با پیگیری سریع پلیس 2 ساعت بعد در همان خانه دستگیر شد.کاراگاه پلیس مسئول پرونده نیز گفت:« عکس العمل اولیه من بعد از دیدن تصاویر این بود که میخواستم از داخل مانیتور به کمک دختر بروم.»